Teori pembangunan manusia menurut al-Muhasibi: satu pendekatan tasawuf

Abstract

Al-Muhasibi: Satu Pengenalan. Nama sebenar al-Muhasibi ialah Abu Abd Allah Harith bin Asad Anazi, atau lebih dikenali dengan al-Muhasibi. Beliau telah dilahirkan di Basrah. Walaupun pada dasarnya tarikh sebenar kelahiran beliau agak sukar ditentukan secara tepat, namun ada catatan yang mengatakan beliau telah dilahirkan pada tahun 165H (781M). Nisbah Anazi yang ada di penghujung namanya berkemungkinan diambil sempena dengan nama kabilahnya. iaitu "Anaza dari bangsa Arab Badwi (Smith 1973:5). Gelaran al-Muhasibi yang telah diberikan kepada beliau itu adalah berdasarkan kesungguhan beliau mempraktiskan amalan muhasabat al-nuts terhadap dirinya. Amalan ini dilakukan oleh beliau secara langsung berdalilkan sebuah Athar daripada Saidina Umar al-Khattab yang bermaksud: "Hisablah diri kamu sebelum kamu dihisab". (Al- Muhasibi 1990:46; dan 'Abd al-Halim Mahmud 1973:184) Di samping itu. gesaan dan al-Qur'an dan Sunnah supaya melakukan amalan muhasabah diri juga secara tidak langsung telah memberi rangsangan kepada beliau. Firman Allah dalam surah al-Baqara 2:235:"dan ketahuilah, sesungguhnya Allah mengetahui apa yang ada dalam hatimu. maka berhati-hatilah". Manakala dalam Hadis riwavat oleh al-Bukhari (199 Jil. 1:15): "Sesungguhnya bagi setiap perbuatan itu adalah berdasarkan niat. dan bagi semua perkara adalah apa yang telah diniatkan" Para penulis biografi al-Muhasibi mengatakan beliau mula mempelajari ilmu tasawuf daripada gurunya yang pertama sekali iaitu Abu Khalid Yazid bin Harun al- Sulami (m.206H/821M). Beliau juga merupakan murid kepada Muhammad bin Kathir Abu Ishaq al-Quraishi al-Kufi yang juga dikenali sebagai al-Sufi (Smith 1973-61-63 Kehebatan ilmu tasawuf yang dimiliki oleh al-Muhasibi memang tidak dinafikan lagi In adalah hasil dari kesungguhan dan kerajinan beliau dalam usaha untuk mempelajari da mendalami ilmu ini.